Medicijnen die gewichtstoename veroorzaken en wat je ertegen kan doen
Je eet gezond, je sport regelmatig en tóch lijkt de weegschaal niet mee te werken. Herkenbaar? Soms ligt het antwoord niet op je bord of in de sportschool, maar… in je medicijnkastje.
Sommige medicijnen vergroten je hongergevoel, andere vertragen je stofwisseling of zorgen dat je meer vocht vasthoudt. En nee: dat betekent niet dat je meteen moet stoppen met slikken! Je krijgt medicijnen niet voor niets voorgeschreven. Maar het is wel handig om te weten welke medicijnen deze mogelijke bijwerking hebben én wat je kunt doen als je hier last van hebt.
Antidepressiva
Antidepressiva kunnen veel betekenen bij een depressie of angstklachten. Maar ze hebben soms ook een bijwerking waar je liever geen last van hebt: gewichtstoename.
Vooral de oudere antidepressiva - de zogenaamde tricyclische antidepressiva (TCA’s) - staan berucht om deze bijwerking. Ze beïnvloeden de stoffen in je hersenen die je stemming regelen, maar tegelijk stimuleren ze ook je eetlust. Het gevolg? Je grijpt sneller naar een snack of voelt je vaker hongerig. Bekende voorbeelden zijn amitriptyline en nortriptyline.
Een andere klasse antidepressiva, selectieve serotonineheropnameremmer (SSRI) genaamd, veroorzaken meestal weinig tot geen gewichtstoename. Bepaalde SSRI's vormen een uitzondering, namelijk paroxetine en fluvoxamine. Sommige SSRI's zijn meer gewichtneutraal, zoals fluoxetine, citalopram, escitalopram en sertraline.
Medicijnen (werkende stof en merknamen)
Fluvoxamine (Luvox)
Mirtazapine (Remeron)
Paroxetine (Paxil)
Amitriptyline (Elavil)
Nortriptyline (Aventyl, Pamelor)
Antipsychotica
Antipsychotica worden ingezet bij psychische aandoeningen zoals een bipolaire stoornis of schizofrenie. Een veelvoorkomend gevolg is gewichtstoename. Deze medicijnen kunnen je eetlust vergroten of je stofwisseling vertragen.
Vooral olanzapine en risperidon staan bekend om dit effect, en ook clozapine kan voor flinke toename zorgen. Sommige mensen komen wel 7 tot 10 procent in gewicht aan. Ziprasidon en aripiprazol zijn meer gewichtneutrale antipsychotica.
Voor veel mensen met een psychische stoornis kan medicatie absoluut noodzakelijk zijn. Niet iedereen reageert goed op een ander middel. Het verbeteren van de mentale gezondheid weegt dan zwaarder dan het gewichtstoename.
Medicijnen (werkende stof en merknamen)
Clozapine (Clozaril)
Quetiapine (Seroquel)
Risperidone (Risperdal)
Olanzapine (Zyprexa)
De anticonceptiepil
De gewone anticonceptiepil wordt meestal niet in verband gebracht met gewichtstoename, zeker niet de nieuwere pillen met lagere doses hormonen. De prikpil, die eens in de drie maanden wordt toegediend, kan bij sommige vrouwen wél zorgen voor extra kilo’s. Belangrijk om te weten: dit gebeurt niet bij iedereen. Soms houdt je lichaam wat vocht vast door de pil, maar dat verdwijnt in de meeste gevallen weer zodra je stopt.
Anti-epileptica
Middelen tegen epilepsie kunnen verschillende effecten hebben: sommige zorgen voor gewichtstoename, andere juist voor gewichtsverlies. Het mechanisme erachter is nog niet helemaal duidelijk.
Valproïnezuur, dat ook wordt gebruikt bij bipolaire stoornis en migraine, lijkt juist de eetlust te stimuleren. Ook carbamazepine kan zorgen voor gewichtstoename doordat je vocht vasthoudt en meer vetmassa kan krijgen. Daar tegenover staat topiramaat, dat bij sommige mensen juist zorgt voor gewichtsverlies.
Medicijnen (werkende stof en merknamen):
Valproïnezuur (Depakote, Depakene)
Carbamazepine (Tegretol)
Bètablokkers
Bètablokkers verlagen je hartslag en bloeddruk, waardoor je hart minder hard hoeft te werken. Oudere bètablokkers hebben soms een vervelende bijwerking: ze maken je moe en minder actief. Daardoor verbrand je minder calorieën en kan je gewicht langzaam toenemen. Daarnaast kan je lichaam soms vocht vasthouden, omdat het hart iets minder krachtig pompt. Nieuwere middelen tegen hoge bloeddruk, zoals calciumkanaalblokkers en ACE-remmers, geven dit probleem meestal niet.
Medicijnen (werkende stof en merknamen)
Acebutolol (Sectral)
Atenolol (Tenormin)
Metoprolol (Lopressor, Toprol XL)
Propranolol (Inderal)
Corticosteroïden
Corticosteroïden zijn krachtige ontstekingsremmers die pijn en zwelling verminderen. Ze worden voorgeschreven bij uiteenlopende aandoeningen, zoals MS, jicht, astma, reuma en soms ook bij bepaalde vormen van kanker. Je kunt ze op verschillende manieren gebruiken: als tablet of capsule, via een injectie, als inhalatie bij astma of als crème bij huidklachten.
Een nadeel is dat ze je eetlust kunnen aanwakkeren en je stofwisseling vertragen, waardoor je sneller aankomt. Daarnaast houden sommige mensen vocht vast, wat ook extra gewicht kan geven. Vooral bij langdurig gebruik kan dit effect duidelijk merkbaar zijn.
Het bekendste voorbeeld is prednison, maar ook methylprednisolon en prednisolon behoren tot deze groep.
Medicijnen (werkende stof en merknamen)
Methylprednisolon (Medrol)
Prednisolon (Orapred, Pediapred, Prelone)
Prednison (Deltasone, Prednicot, Sterapred)
Diabetesmedicatie
Bij diabetes type 2 kunnen sommige medicijnen leiden tot extra kilo’s. Zo verhogen glyburide en glipizide je eetlust, en ook insuline kan zorgen voor gewichtstoename doordat glucose die je lichaam niet direct nodig heeft, wordt opgeslagen als vet.
Andere middelen, zoals pioglitazon en rosiglitazon, kunnen ook zorgen voor gewichtstoename en vochtretentie. Gelukkig zijn er ook medicijnen die vaak juist neutraal of zelfs gunstig zijn voor je gewicht, zoals metformine, exenatide en sitagliptine.
Medicijnen (werkende stof en merknamen)
Glimepiride (Amaryl)
Glipizide (Glucotrol)
Glyburide (Diabeta, Micronase)
Insuline
Nateglinide (Starlix)
Pioglitazone (Actos)
Repaglinide (Prandin)
Wat kan je doen bij ongewenste gewichtstoename bij medicijngebruik?
Het allerbelangrijkste: stop nooit zomaar zelf met je medicatie. Bespreek je zorgen altijd met je arts. Soms is er een alternatief medicijn beschikbaar dat minder of geen gewichtstoename veroorzaakt.
Daarnaast kan een afspraak met een diëtist veel inzicht geven. Samen kijk je naar eventuele verbeterpunten in je eetpatroon. Vaak wordt er een energie- en koolhydraatbeperkt dieet opgesteld. In combinatie met bewegen levert dat vaak de beste resultaten op.
Geraadpleegde bronnen: College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, Farmacotherapeutisch Kompas
